De bliksem heette Bob Dylan en hij trof me rond 2005. Ik zat op de middelbare school en was in de ban van twee schrijvers. De ene was Martin Bril, columnist van de Volkskrant en tafelheer bij de dagelijkse talkshow De Wereld Draait Door. Hij sprak daar regelmatig en hartstochtelijk over zijn liefde voor Dylan. Een aanstekelijk enthousiasme, dat ik pas echt kon overnemen toen ik Mr. Tambourine Man hoorde.
Een aantal jaren na de dood van Bril stuurde ik een ingezonden brief naar de Volkskrant, getiteld De mooiste stem ter wereld, waarin ik hem publiekelijk de credits kon geven voor mijn latere Dylan-fanschap. In die krant had hij zelf veel columns geschreven die over Dylan gingen. Het leek wel passend.
De andere schrijver waar ik toen idolaat van was, heette Hunter S. Thompson. Hij schreef de bizarre drugstrip Fear and Loathing in Las Vegas en was het soort excentrieke figuur waar je als jongvolwassene nogal van onder de indruk kan raken.
In de BBC-film Fear and Loathing on the Road to Hollywood (ook wel bekend als Fear and Loathing in Gonzovision) uit 1978 is te zien hoe Thompson wilde plannen maakt voor zijn toekomstige uitvaart. Het idee was om zijn as uit een gigantisch kanon te schieten, terwijl Mr. Tambourine Man door de speakers zou schallen. En dat is precies wat er gebeurde nadat hij begin 2005 overleed aan 'een zelf toegebrachte schotwond'.
Mr. Tambourine Man dus. Het is binnen Dylans oeuvre een wat a-typisch nummer, vanwege zijn droomachtige en surrealistische thema. Maar het is ook een van zijn populairste liedjes. Hij staat op Bringing It All Back Home, een album dat gevoelsmatig toch al een stuk moderner klinkt dan zijn voorgangers. Op eerdere albums stonden protestnummers waar hij bekend mee werd, zoals Blowin’ in the Wind, Masters of War, The Times They Are A-Changin’ en The Lonesome Death of Hattie Carroll. Voor mij, een 15-jarige tiener die zich had voorgenomen om fan te worden van Dylan, klonken die nummers soms stoffig en droog. (Dat zou ik op mijn 33ste niet meer durven beweren.)
Van het album Bringing It All Back Home is Mr. Tambourine Man op Spotify veruit het meest beluisterde nummer. Bijna 93 miljoen keer. Subterranean Homesick Blues op datzelfde album met bijna 40 miljoen plays. Dat komt niet eens in de buurt.
Nog altijd mysterieus
Mr. Tambourine Man klinkt frisser, surrealistischer en hypnotiserender dan eerder opgenomen werk van Dylan. De oudere nummers waren meestal goed te volgen verhalen, bijna rechttoe rechtaan, ondanks de dubbele betekenissen en metaforen her en der. Over de tekst van Mr. Tambourine Man wordt zestig jaar later nog gediscussieerd.
Hey, Mr. Tambourine Man, play a song for me I’m not sleepy and there is no place I’m going to Hey, Mr. Tambourine Man, play a song for me In the jingle jangle morning I’ll come following you
Wie is die mysterieuze Mr. Tambourine Man? Vaak wordt gedacht dat hij de drugsdealer van Dylan was. In de tekst staan wel wat regels die je zo kunt interpreteren. Ik bedoel maar:
Take me on a trip upon your magic swirling ship My senses have been stripped My hands can’t feel to grip My toes too numb to step Wait only for my boot heels to be wandering I’m ready to go anywhere, I’m ready for to fade Into my own parade Cast your dancing spell my way, I promise to go under it
Een magisch deinend schip, geen gevoel meer in je tenen en wegzinken in je eigen wereld. Daar kan een drugsdealer je prima mee helpen. Andere interpretaties beweren dat Mr. Tambourine Man over God gaat. Of over de muze van Dylan. Dat is misschien wel God. Of simpelweg over het begrip 'inspiratie'.
Ik kan mij meer vinden in het idee dat Mr. Tambourine Man over (het zoeken of ontsnappen naar) vrijheid gaat. Op welke manier dan ook. It’s just escaping on the run / And but for the sky there are no fences facing.
Op YouTube staat een mooie live-opname van Mr. Tambourine Man op het Newport Folk Festival in 1964 (ruim 50 miljoen keer bekeken). Een presentator roept Dylan het podium op. "Hij zei dat hij zeventien keer van huis was weggelopen en zestien keer werd teruggebracht", zegt hij. Aan de vrijheid van Dylan gingen dus wat pogingen vooraf.
Dylan zingt in het nummer dat hij tot stilstand komt. Hij staat aan de grond genageld, wordt misschien tegengehouden, maar wil wel graag verder. Hij vraagt het aan de Mr. Tambourine Man en hij zegt klaar te zijn om waar dan ook naartoe te gaan. In the jingle jangle morning I’ll come following you. Hij staat stil, maar is klaar om te vertrekken. Er zit een interessante tegenstrijdigheid in. En dan is er nog die melodie, die steeds wordt herhaald maar wel in beweging blijft.
Een golf die breekt
Het is aannemelijk dat Dylan met Mr. Tambourine Man een bepaald kantelpunt halverwege de jaren '60 beschrijft. Het moment dat de lol er wel zo'n beetje af was in de Verenigde Staten. Dylan nam het nummer in 1964 op, een jaar nadat John F. Kennedy werd vermoord. Je kunt de interpretatie van hierboven doortrekken naar de volledige VS. Er komt een land tot stilstand, hoe pak je de draad weer op?
Hunter S. Thompson ziet Mr. Tambourine Man als een grafschrift en een zwanenzang voor de hippiecultuur. "Bedoeld voor iedereen die deel uitmaakte van de post-beat-scene", schrijft hij in zijn bundel Fear and Loathing in America. Het kwam op een moment dat de term hippie nog echt een betekenis had, zo schrijft hij, vlak voordat het door de commercie werd gekaapt en het woord een lege huls werd.
Dylan’s nummer wordt in de opdracht genoemd van Thompson’s bekendste boek Fear and Loathing in Las Vegas. "Voor Bob Geiger, om redenen die hier niet uitgelegd hoeven te worden, en voor Bob Dylan, voor Mister Tambourine Man." Waarbij het dan weer opvallend is dat 'Mister' helemaal wordt uitgeschreven, maar dat betekent misschien niks.
In correspondentie met een Rolling Stone-redacteur spiegelt Thompson zijn verhaal, dat aan de oppervlakte over een belachelijke drugstrip naar Las Vegas gaat, aan Mr. Tambourine Man. "Het probleem is dat je jezelf een slag in de rondte werkt om deze tekst als rechtlijnige of op zijn minst verantwoorde journalistiek te behandelen", schrijft hij. "Het zou je makkelijker afgaan om een objectieve en chronologische betekenis te geven aan Mister Tambourine Man."
Het boek en Mr. Tambourine Man trekken in zekere zin met elkaar op. Het verhaal van Thompson verscheen pas in 1971, maar blikt terug op de cultuur van de jaren '60 in de VS. In de mooiste alinea’s van Fear and Loathing in Las Vegas beschrijft hij een kantelpunt in de Amerikaanse geschiedenis. Uit de Nederlandse vertaling van Guido Golüke, die in 1980 bij de Bezige Bij verscheen:
Vreemde herinneringen tijdens deze gespannen nacht in Las Vegas. Vijf jaar later? Zes? Het lijkt wel een hele mensenleeftijd, of op zijn minst een heel Tijdperk - zo’n hoogtepunt dat nooit meer terugkomt. Het was een zeer speciale belevenis om in de jaren zestig in San Francisco bij dat alles betrokken te zijn. Misschien betekende het iets. Misschien ook niet, op de lange duur… maar geen enkele verklaring, geen enkele kombinatie van woorden of muziek of herinneringen haalt het bij dat gevoel dat je erbij betrokken was in die stad en in dat tijdperk. Wat het ook moge betekenen… […] Overal en Altijd was er wel wat idioots aan de gang. Zoniet aan de overkant van de Baai, dan reed je de Golden Gate over of via de 101 naar Los Altos of La Honda… overal kon je toeren bouwen. Er heerste dat fantastische, universele gevoel dat alles wat we deden juist was, dat we aan de winnende hand waren… […] Wij beschikten over alle energie; we rolden voort op de kop van een hoge, prachtige golf… En nu, nog geen vijf jaar later, kun je een steile heuvel in Las Vegas beklimmen en naar het westen kijken, en als je goeie ogen hebt kun je het hoogwaterteken bijna zien - de plek waar de golf tenslotte is gebroken en terug begon te rollen.
De Amerikaanse droom
In 1975 was er weer zo'n kantelmoment. President Richard Nixon, trouwens vaak lijdend voorwerp in artikelen van Thompson, was net afgetreden vanwege het Watergate-schandaal. Saigon was net gevallen. De Verenigde Staten werden uit Vietnam gejaagd. "Twee mensen probeerden de president te vermoorden in één maand", zegt Dylan in een terugblik in Martin Scorsese’s fictiedocumentaire The Rolling Thunder Revue uit 2019.
"Laten we voor 1976 het doel stellen om in de Amerikaanse geest door te gaan", zien we Nixon nog zeggen tegen een zaal beleidsmakers. "De mogelijkheid die iedereen in dit gezelschap heeft gehad, is een haalbare droom voor iedereen die in dit land is geboren of hier naartoe is gekomen."
De Amerikaanse droom dus. Een ideaal voor vrijheid en gelijkheid, dat eind jaren '60 wat begon te wankelen. Het zal geen toeval zijn dat juist de klanken van Mr. Tambourine Man onder deze teksten zijn gemonteerd.
Teksten analyseren en interpreteren is leuk, maar ook een beetje onnozel. "I do know what some of my songs are about", zegt Dylan in 1966 tegen Playboy Magazine. "Some are about four minutes, some are about five, and some, believe it or not, are about eleven or twelve."
Dus vul het zelf maar in. Er is voor iedereen een eigen Dylan. Voor ieder moment is er een andere Dylan. Maar dat betekent niet dat het nergens over gaat. "Zelfs een nummer als Mr. Tambourine Man is niet echt fantasie", zei Dylan in 1985 tegen journalist Bill Flanagan. "De droom heeft inhoud. Maar je moet wel iets meegemaakt hebben om het te kunnen dromen."
Ook voor Dylan zelf is Mr. Tambourine Man een uitzonderlijk nummer. Hij zei in 1968 tegen het magazine Sing-Out! dat hij ooit heeft geprobeerd om "nog een Mr. Tambourine Man te schrijven". Het lukte hem niet.
Ik volgde Mr. Tambourine Man en vond Bob Dylan
Op 10 april 2009 zag ik Bob Dylan voor het eerst live. Hij trad drie dagen op in de Heineken Music Hall, nu AFAS Live. In dit tijd was er geen vaste setlist. Was ik een dag later gegaan, dan had ik Mr. Tambourine Man live gehoord. Het nummer werd tijdens die concertreeks in Amsterdam alleen op de tweede avond gespeeld. De opname staat op YouTube, geen slechte versie trouwens.
Dylan speelde Mr. Tambourine Man tijdens diezelfde tour in 2009 in totaal drie keer. Een jaar later kwam hij nog eens vijf keer in de setlist voorbij. Sindsdien heeft Dylan hem niet meer gespeeld.
En zo miste ik op een haar na een liveversie van het nummer waarmee ik 'in Bob Dylan raakte', zoals Martin Bril dat ooit in een column beschreef. "Dat kan met Bob. Je bent in hem. En dan weer uit hem."
Sinds het album Rough and Rowdy Ways verscheen, en ik Dylan in 2022 nog mocht zien optreden, ben ik weer helemaal in Bob. Maar dat begon ooit met Mr. Tambourine Man.
Het fascinerende, zo besef ik me tijdens het schrijven van deze tekst, is dat Bob Dylan voor mij uiteindelijk zelf de Mr. Tambourine Man is die hij bezingt. Het nummer werd een kantelpunt: een leven voor en na Mr. Tambourine Man. De opening naar de rest van zijn muziek. De bliksem die me trof.