145. Langzaam verdwijnen

I.

Thomas Heerma van Voss interviewde voor zijn boek De prullenmand heeft veel plezier aan mij achttien schrijvers die in 1977 een zelfportret tekenden voor het literaire blad Revisor. Het uitgangspunt is steeds hetzelfde: hoe zagen de auteurs zichzelf toen en hoe kijken ze terug?

Het kost Heerma van Voss soms enige moeite om in contact te komen met de schrijvers, maar als de afspraak eenmaal staat en hij is op bezoek, levert dat aandoenlijke, vermakelijke en soms schrijnende portretten op. De interviews zijn stuk voor stuk nuchter en met liefde geschreven.

Allemaal zijn ze oud geworden, de meesten schrijven nog. Ook als ze nauwelijks meer gepubliceerd worden — ze kunnen niet anders. Het raakte me dat de vergetelheid een thema in het boek is. Rudolf Geel: "Eigenlijk, beste Thomas, hebben we het nu over de geschiedenis van onze verdwijning."

Ook Arie van den Berg zegt het. "Ik ben typisch in de sfeer beland die ik allang zag aankomen: ik ben aan het verdwijnen." De 76-jarige schrijver komt er later in het interview nogmaals op terug, als hij vertelt dat hij zijn dagboeken heeft vernietigd. "Na je zeventigste is het leven een oefening in verdwijnen."

Gelukkig is dat niet het onderwerp dat de overhand krijgt in deze bundeling. "Het gaat me niet om verval of toenemende onzichtbaarheid", schrijft Heerma van Voss zelf. "Het gaat me erom te horen op welke manier ze terugblikken, welke verhalen ze opdissen, welke grondtoon blijft hangen."

Van den Berg moppert over dat langzame onzichtbaar worden, maar uiteindelijk zegt hij dat de meeste dingen zijn gegaan zoals hij wilde. "Als ik terugkijk ben ik vooral heel tevreden", zegt hij. "Ik heb het doorstaan."

Het is een De Avonden-achtig zinnetje. Er zit berusting in. Het feit dat je vijftig jaar na het krabbelen van een zelfportret wordt geïnterviewd door een jonge schrijver, zegt eigenlijk alles: het is niet onopgemerkt gebleven.

II.

The Beatles Anthology verscheen in 1995, maar staat nu op Disney+ met een extra aflevering. Het is een waanzinnig gedocumenteerd zelfportret van The Beatles, met Paul, George en Ringo die terugblikken op de opkomst en ondergang van de Britse band. John is in archiefmateriaal te horen.

De hele serie is de moeite waard, maar wees voorbereid dat je daarna weer dagenlang naar muziek van The Beatles zal luisteren. Wat mij opviel is hoe haarscherp het beeld soms is en wat die kwaliteit van levensechtheid met je beleving doet. Het lijkt alsof de zestig jaar oude fragmenten gisteren zijn opgenomen, ware het niet dat andere kleding in de mode is en dat er mooie auto's op straat rijden. Werden alle films uit die tijd maar zo mooi opgepoetst.

In de serie zie je mooi op een rij hoe de tijd vervliegt. Je ziet hoe vier jongens uit Liverpool dankzij geluk en talent de wereld op hun kop zetten. Je ziet hoe ze optreden beu raken omdat het gillen nooit stopt, ook niet als ze verkeerde akkoorden aanslaan of vals zingen. Je ziet hoe ze psychedelica ontdekken en flower power omarmen. En je ziet hoe ze daarna weer terug naar de basis gaan, volwassen inmiddels, en al hun ervaringen meenemen op Let It Be en Abbey Road.

George Harrison haalt nog een lekker sappige herinnering op aan vervlogen tijden. "Sommige mensen hier, de geluidstechnicus bijvoorbeeld, probeerden altijd naar huis te gaan om 17.30 uur", zegt hij. "En wij probeerden hier allemaal geschiedenis te schrijven. Mal, onze roadie, had een grote theepot van aluminium. En dan ging hij weg… Ik weet nog dat hij thee gezet had en wij deden er stimulerende middelen in. Hij was daar met George Martin en volgens mij gaf Geoff Emerick hem die thee, want ze vroegen: mogen we nu naar huis? Nee klojo, neem een kopje thee. En dan zaten ze daar tot 23.00 uur."

Paul: "Toen wilden zij niet naar huis."

Voor Disney+ is een negende, extra aflevering toegevoegd. Het is niet zozeer dat de Beatle-fan er meer van opsteekt, maar het is prettig om nog iets langer in hun wereld te verblijven.

III.

Stripmaker Aimée de Jongh keerde voor haar nieuwe boek Samir terug naar de vluchtelingenkampen van Lesbos. In 2017 bezocht ze het Griekse eiland al voor een NRC-reportage. Omdat er niet gefotografeerd mocht worden, tekende ze wat ze zag.

Dit keer ging er wel een camera mee, voor een korte documentaire van Het Uur van de Wolf. Daarin zie je hoe De Jongh onderzoek doet voor haar boek, dat volgend jaar verschijnt. Ze tekent portretten van de mensen met wie ze spreekt. "Zo kan ik iets teruggeven", zegt de tekenaar. "Anders heb ik het gevoel dat ik alleen maar iets kom halen."

De Jongh had vorig jaar veel succes met haar stripbewerking van het boek Lord of the Flies. Daarvoor maakte ze andere prachtige boeken. Mijn favoriet is Dagen van Zand, over een jonge fotograaf die in de jaren dertig van de vorige eeuw naar Oklahoma wordt gestuurd om de Dust Bowl vast te leggen. Aan dat verhaal ging ook veel research vooraf. Het is een werkwijze die bij De Jongh past, ze duikt in een onderwerp en het levert steevast iets bijzonders op.

Inmiddels heeft De Jongh wereldwijd succes. En nu maakt ze een geëngageerd boek over wat ze belangrijk vindt, waarschijnlijk omdat haar eerste bezoek aan Lesbos veel indruk maakte. Ze wil laten zien dat er nog steeds veel vluchtelingen aankomen in Europa. Dat sommige mensen die oversteek niet overleven. En hoe het is om terecht te komen in een opvangkamp.

Tijdens haar onderzoek hoort ze heftige verhalen. Van een Griekse man die gestopt is met vissen langs de kust, bijvoorbeeld. "Ik haalde mensen binnen in plaats van vis", zegt hij. De Jongh wil laten zien dat het vluchtelingendrama nog niet voorbij is. "Ik wil laten zien wat onzichtbaar is geworden. Ik verbaas me erover hoe makkelijk we wegkijken voor wat er onder onze ogen gebeurt."

PS.

Ik heb Wake Up Dead Man: A Knives Out Mystery nog niet gezien, maar kon wel lachen om deze Sesame Street-spinoff: Forks Out.

Meer goed poppennieuws: The Muppet Show keert in februari terug met een (eenmalige) special. Seth Rogen werkt aan de productie en Sabrina Carpenter is de speciale gast. Er is alvast een korte teaser.

Wat een triest drama in Hollywood: Rob Reiner en zijn vrouw Michele Singer zijn om het leven gebracht. Alan Sepinwall schreef een mooi artikel over wat Reiner voor de filmwereld betekende.

A.A. Dowd steekt de loftrompet over Sinners. "No other movie this year so profitably split the difference between popcorn populism and an auteur’s own idiosyncratic preoccupations."

Als Steven Spielberg werkt aan een mysterieuze film over de ontdekking van buitenaards leven, dan ga ik alvast wat meer rechtop zitten. Disclosure Day verschijnt volgend jaar. We zien onder anderen Emily Blunt, Josh O'Connor en Colin Firth.

Je las blog №145, geschreven in de week van 15 tot en met 21 december 2025. Abonneer je op mijn nieuwsbrief en je ontvangt 'm elke zondag gratis in je mailbox.